Odpowiedzialność karna nieletnich

publikacja: 2013-09-01, sekcja: prawo karne

Na zasadach odpowiedzialności określonych w Kodeksie karnym w zasadzie odpowiada osoba, która skończyła 17 lat. Jest to granica odnoszona do chwili popełnienia czynu. Natomiast w odniesieniu do nieletnich w Polsce obowiązują przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Taki inny sposób odpowiedzialności karnej dla tych osób ma bardzo długą historycznie tradycję i występuje współcześnie we wszystkich kodyfikacjach karnych, w różnych państwach. Nieletni w związku z tym odpowiadają na nieco innych zasadach niż osoby pełnoletnie. Wobec nich stosuje się nie kary i środki karne, ale środki wychowawczo-poprawcze.

Przyczyny stosowania środków wychowawczo-poprawczych.

Ustawa z 1982 r. wprowadziła jako przyczynę stosowania środków wychowawczo-poprawczych wobec nieletnich:
a) popełnienie czynu karalnego (czynem karalnym jest czyn zabroniony przez przepisy kodeksu karnego, kodeksu karnego skarbowego oraz zabroniony jako wykroczenie);
b) występowanie w zachowaniu nieletniego przejawów demoralizacji (w ustawie wymienia się przykłady: systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego, używanie alkoholu i środków odurzających, uprawianie nierządu, udział w grupach przestępczych).

W przypadku demoralizacji mogą być stosowane jedynie środki wychowawcze, a nie poprawcze. Wolno je przy tym stosować wobec nieletnich, którzy nie ukończyli 18 roku życia. Jeśli chodzi o popełnienie czynu karalnego ta granica to 17 lat.

Jakie środki są stosowane wobec nieletnich?

Środki stosowane wobec nieletnich to:

upomnienie
zobowiązanie do określonego postępowania (np. naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego, podjęcia nauki, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach, zaniechania używania alkoholu)
nadzór kuratora
przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu
umieszczenie w ośrodku wychowawczym/w rodzinie zastępczej
umieszczenie w zakładzie poprawczym (środek, który wiąże się z izolacją nieletniego)
zakaz prowadzenia środków mechanicznych.

Zasady stosowania środków

Cechą charakterystyczną tego postępowania jest to, że wszystkie czynności, począwszy od wszczęcia postępowania, należą do kompetencji sądu (nie ma policji czy prokuratora). Środki stosowane są na z góry nieokreślony czas. Zakończenie ich wykonywania ma nastąpić wtedy, gdy w zachowaniu nieletniego nastąpi poprawa, a ponieważ długości tego procesu nie da się z góry przewidzieć, środki nie mogą być zastosowane na z góry określony okres. Gdyby się okazało, że nie jest lepiej, środki wychowawcze kończą się z chwilą ukończenia 18 roku życia, a środki poprawcze z momentem ukończenia 21 roku życia. Istotne jest to, że wolno w stosunku do nieletniego zastosować więcej niż jeden środek jednocześnie. Przy tym żaden ze środków nie jest skojarzony z konkretnym zachowaniem czy z konkretnym czynem karalnym (nawet w przypadku zabójstwa sąd może zastosować upomnienie, a co się z tym wiąże - nawet gdyby w przypadku zabójstwa nieletni został skazany na zakład poprawczy, to w wieku 21 lat musi zostać wypuszczony, nawet jeśli nie było poprawy).

Warunki zaostrzenia kar dla nieletnich

ukończenie 15 lat
popełnienie wymienionego w art. 10 § 2 czynu (np. zamach na życie Prezydenta RP, zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozbój)
w sprawie nieletniego występują okoliczności negatywnie wpływające na ocenę jego zachowania (np. związane ze sposobem popełnienia czynu)
właściwości i warunki osobiste nieletniego przemawiają za wymierzeniem kary
w stosunku do nieletniego w przeszłości stosowane były środki wychowawcze lub poprawcze i były one nieskuteczne.

Wyjątek opisany w art. 10 paragraf 2 pozwala na orzeczenie wobec nieletniego przewidzianej kodeksem karnym kar, ustawodawca jednak z uwagi na wiek sprawcy wprowadza dwie szczególne dyrektywy wymiaru kary - orzeczona kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia (kary) przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo oraz wobec nieletniego zawsze sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji prawo karne oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.