Odpowiedzialność za zobowiązania w działalności gospodarczej

publikacja: 2012-03-12, sekcja: prawo gospodarcze

Decydując się na prowadzenie działalności gospodarczej, przedsiębiorca będący osobą fizyczną musi mieć na uwadze fakt, iż za ewentualne niepowodzenie prowadzonego przedsięwzięcia odpowiadać mogą także jego najbliżsi. Dotyczy to szczególnie odpowiedzialności małżonka i dzieci za zobowiązania podatkowe i względem ZUS regulowanej zgodnie z przepisami ordynacji podatkowej.

Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Zasada ta odnosi się także do zobowiązań wynikających z ustawy system ubezpieczeń społecznych (składki ZUS). Należy jednak pamiętać, że zgodnie z ordynacją podatkową w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność ta obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.

Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:

  1. zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
  2. zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
  3. ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
  4. uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Oznacza to, że nawet rozwiedziony małżonek przedsiębiorcy będzie odpowiadał za zadłużenie względem Urzędu Skarbowego lub ZUS, jeżeli powstało ono przed dniem uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.

Należności z tytułu podatków i składek ZUS są zabezpieczone ustawowym prawem zastawu na wszystkich będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych. Zastaw taki wpisuje się do rejestru zastawów skarbowych prowadzonych przez naczelników urzędów skarbowych. Dłużnikowi i jego małżonkowi grozi także utrata nieruchomości. Zarówno Urząd Skarbowy jak i ZUS mają prawo do występowania z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dłużnika. Wystawione przez ZUS dokumenty stwierdzające istnienie należności z tytułu składek oraz jej wysokość są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność zobowiązanego. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie jest dokonywane przez złożenie tych dokumentów do zbioru dokumentów.

Należności z tytułu składek lub podatków mogą być zabezpieczone hipoteką przymusową na wszystkich nieruchomościach dłużnika:

  1. częściach ułamkowych nieruchomości, jeżeli stanowią udział dłużnika;
  2. stanowiących przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka.

Przedmiotem hipoteki przymusowej mogą być również:

  1. użytkowanie wieczyste, w tym budynki i inne urządzenia znajdujące się na użytkowanym terenie, stanowiące własność użytkownika wieczystego;
  2. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego;
  3. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
  4. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (prawo do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka spółdzielni);
  5. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

W przypadku, gdy przedsiębiorca prowadzi rodzinną firmę, współpracując w tym zakresie z członkami rodziny, należy uwzględnić, iż będą oni odpowiadać całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałali z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Ustawodawca złagodził jednakże zasady tej odpowiedzialności, gdyż jest ona ograniczona do wysokości pobranych korzyści. Nie dotyczy to osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny. Tak więc za zobowiązana podatkowe odpowiadać będzie wraz z rodzicami studiujący i nie będący na utrzymaniu rodziców syn, który pomagał prowadzić rodzinny interes, ale w przypadku, gdyby syn ten pozostawał w dalszym ciągu na utrzymaniu rodziców byłby on zwolniony od odpowiedzialności.

Do spłacenia długów podatnika i płatnika składek zobowiązani są także jego spadkobiercy. Odpowiadają oni zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Należy jednak pamiętać, że terminy przedawnienia tych zobowiązań ulegają zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.

Nieco inaczej przedstawia się odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka powstałe na gruncie prawa cywilnego. Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. W przypadku, gdy małżonek nie udzielił zgody na dokonanie czynności, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Powyższe zasady odpowiedzialności prowadzą do wniosku, iż warto wspólnie dbać o terminowe regulowanie należności publiczno-prawnych, gdyż odpowiedzialność za nie ciążyć może na całej rodzinie przedsiębiorcy.

-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji prawo gospodarcze oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.